Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Park

Türk tarihinde yeri doldurulamayacak derecede önemli bir tarihi olaya şahitlik etmiş, eşsiz tabiat güzelliğine sahip bir coğrafyamızdır.
Tarihe Türk'ün kahramanlığının en güzel örneklerinden biri olarak geçen Çanakkale Savaşları'nın destanlaştığı yer olan Gelibolu, milletimizin tarihinde dün ile yarın arasında köprü olması bakımından özel bir öneme sahiptir.
İstiklal şairimiz Mehmet Akif Ersoy'un, "Ya Rab! Bir hilal uğruna ne güneşler batıyor" dizeleriyle dile gelen kahramanlığın vücut bulduğu Gelibolu Yarımadası, milli mücadele ruhunun temayüz ettiği bir alandır.
Gelibolu Yarımadası, 2 Kasım 1973 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığının onayı ile Tarihi Milli Park olarak kabul edilmiştir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü gözetiminde ODTÜ tarafından yapılan Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı (UDGP) 23 Aralık 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Tarihi Milli Parkımız Çanakkale Savaşları'nın hangi şartlarda ve ne şekilde yaşandığının sergilendiği en büyük açık hava müzesidir.
Parkın kara sınırlarını Gelibolu Yarımadasının Saroz körfezindeki Kabatepe limanı ile Çanakkale Boğazında yer alan Akbaş iskelesi arasında çizilecek bir hat oluşturur. Seddülbahir köyü çevresindeki Teke ve Hisarlık Burunları, Ertuğrul, Morto, İkiz Koyları, Alçıtepe, Kereviz- dere, Zığındere ile kuzeydoğuda yer alan Arıburnu, Conkbayırı, Kocaçimen, Kanlısırt, Anafartalar ve Suvla koyları savaşın cereyan ettiği başlıca alanlardır. Çanakkale Savaşları sırasında büyük cesaret göstererek şehit olan birlikler ve şahıslar adına bugün Gelibolu Yarımadası'nda çok sayıda şehitlik vardır. Herbiri ayrı bir kahramanlık örneği olan bu şehitliklerin en önemlisi Morto koyunda, Hisarlık Tepe üzerinde tüm şehitlerimizin anısına dikilen Çanakkale Şehitler Abidesi'dir. Gelibolu Yarımadası üzerinde, Çanakkale savaşlarında hayatlarını kaybeden yabancı askerler için de Anıt ve mezarlıklar vardır.
ÇANAKKALE MEHMETÇİK ABİDESİ :
Anıt tüm ÇANAKKALE Şehitleri adına dikilmiştir. Eski hisarlık sırtında Ömer Kaptan tepesi üzerindedir. Üniversite gençliğinin ön ayak olmasıyla, bütün Türk Milletinin yardımıyla yapılmıştır. Morto Limanı ile Çanakkale Boğazının girişi arasındadır. Anıtların en görkemlisidir. Anıt 41.7 m. yüksekliktedir. Temeli 19 NİSAN 1954'te atılmış. 21 AĞUSTOS 1960 tarihinde açılmıştır. İnşaat 6,5 yıl sürmüştür. Ayakları 10'ar metre aralıklıdır. 30x30 metrelik bir onur holü vardır. Ayak ölçüleri 7,5x7,5 metredir. Anıt tümü ile 625 metrekarelik bir alanı kapsamaktadır. Abide ayakları üzerinde bulunan rölyefler 27 Kasım 1999 tarihinde Kültür Bakanı tarafından yaptırılarak açılmıştır.
BİGALI KÖYÜNDE ATATÜRK EVİ :
1 ŞUBAT 1915'de Tekirdağ'da kurulmaya başlanan 19 ncu P.Tümen Komutanlığı'na atanan Kurmay Yarbay Mustafa Kemal, Tümenin kurulmasından sonra ordu ihtiyatı olarak 25 ŞUBAT 1915'de Eceabat'a (Mydos'a), daha sonra da MART 1915'de Bigalı bölgesine geldi. Zamanın köy muhtarına ait olana bu binayı Tümen Karargahı olarak kullandı. 25 NİSAN 1915'de Arıburnu'na çıkarma yapılıncaya kadar Tümen karargahı bu binada çalışmıştır.
KUMKÖY ŞEHİTLİĞİ :
Çanakkale muharebeleri sırasında Kumköy'de ikmal tesisleri bulunuyordu. Buradaki bir kuyu civarında askerler çamaşırlarını yıkarken uçaktan atılan bomba ile 72 er şehit olmuştur.
57 NCI ALAY
57 NCI ALAY Atatürk'ün Büyük Nutkunda sözünü ettiği Arıburnu Muharebelerinde tümü Şehit düşen ünlü Şehitler Alayıdır, 25 NİSAN 1915'de Arıburnu kıyılarına çıkarak Conkbayırı Kocaçimen tepelerini almak üzere olan Anzak Kolordusuna yaptığı devamlı süngü hücumları ile 20 bin kişilik ANZAK birliklerini denize kadar sürmüştür, Anafartalar muharebeleri süresince çok kanlı taarruz ve hücumlarla Conkbayırı, Kocaçimentepe mevziinin Anzaklar eline geçmesine mani olmuş, bütün cepheyi korumuştur.
YÜZBAŞI MEHMET ŞEHİTLİĞİ:
KANLISIRT-CONKBAYIRI yolunun kenarında, Quinn POST isimli İngiliz Mezarlığının karşısında, etrafı duvarlarla çevrili 40 metrekare kadar genişlikte bir mezar vardır.
Burası Arıburnu Muharebelerinde şehit düşen 27 nci Alay'dan Yüzbaşı Mehmet'in mezarıdır. Yüzbaşı Mehmet, şehit olurken karşı tarafın bir subayını da öldürmüş ve iki subayın cesetleri birbirine sarılmış halde bulunmuştur. Şehit olduğu yere gömülen Yüzbaşı Mehmet'in mezartaşında :
"1915 27 nci Alay Yzb. Mehmet" yazılıdır. Bu şehitliğin yapım tarihi belli değildir. Mezar taşının yan tarafında ise Yzb. Alaaddin yazılıdır.
MEHMET ÇAVUŞ ANITI :
ÇANAKKALE Savaşlarında bir değil birçok Mehmet Çavuş vardır. Bu anıt 1919 yılında yapılmış olup 650 şehidi temsil eder. 600 metrekarelik bir alanda yapılmıştır.
Anıt Mehmetçiğin ölüm pahasına savunduğu SERÇETEPE, KANLISIRT ile tek ikmal yolu olan ŞARAPNEL Vadisinde tamamen hakim olup Türkler ve İngilizler için önemli idi. Her iki taraf da elinde bulundurmayı istiyordu. Bundan dolayı burada çok kanlı çarpışmalar olmuştur. Bu savaşlarda her iki taraf da birbirlerine birkaç metre mesafeye kadar yaklaşmışlardır. En kanlı savaş 25 NİSAN 1915 günü olmuştur.(İlk çıkarma günü).
KEMAL YERİ ANITI:
CONKBAYIRI'nın güneyinde, KOCATEPE Köylü ile KANLISIRT arasında kalan ve KABATEPE dahil geniş bir bölgeyi gözetleme ve kontrol altına altında tutabilen KEMAL YERİ, Mustafa Kemal'in çıkarma başlayıncaya kadar araziyi tetkik ve harita çalışması yaptığı yer, 26 NİSAN-17 MAYIS 1915 tarihleri arasında 19 ncu Tüm. Komuta yeri olarak kullanılmış, Arıburnu muharebelerini buradan idare etmiştir.
ATATÜRK'ÜN SAATİNİN PARÇALANDIĞI YER :
ÇANAKKALE Savaşlarında Mehmetçiğin saldırısını ön safta izler ve yönetirken bir şarapnel parçasının göğsüne çarparak bir rastlantı eseri cebindeki saatine gelerek saatinin parçalandığı ve böylece bu büyük komutanın hayatının kurtulduğu yerdir.
MEHMETÇİK PARKI ANITI YAZITLARI :
CONKBAYIR'nda küçük bir tepeciğin etrafına dikilmiş 5 adet yazıt bulunmaktadır. Bunlar, Mehmetçik Parkı Anıtı'nın CONKBAYIRI yazıtlarıdır. Batı yönündeki yazıttan başlamak üzere saat yelkovanı isitkametinde sırasıyla okunduğu taktirde, Arıburnu-Conkbayırı bölgesinde cereyan edene muharebeler hakkında özet bilgi elde edilebilir.
MECİDİYE ŞEHİTLİĞİ :
KİLİTBAHİR Köyüne 1 km. mesafededir. Adını hemen yakınındaki MECİDİYE Tabyasından almıştır. Bu şehitlikte yatan 16 personel de aynı tabyanın personelidir. 18 MART 1915 günü şehit olmuşlardır. Ayrıca şehitlik dışında bir mezar daha bulunmaktadır.
HAVUZLAR ŞEHİTLİĞİ :
KİLİTBAHİR Köyünün güney doğusunda ve köye 3 km. mesafededir. Havuzlar mevkiinde olduğundan bu adı almıştır. Burası aynı zamanda bir mesire yeridir. Şehitlik 175 metrekarelik bir alan içinde ve 6 metre yüksekliktedir. 1960-1961 yıllarında Çanakkale Şehitleri Abidesi Yardım Derneği tarafından yaptırılmıştır. Şehitlik sütun ve kaidesinin dört bir tarafında birer kitabe bulunmaktadır.
ALÇITEPE(KİRTE) ŞEHİTLİĞİ :
ALÇITEPE Köyüyöresinde, eski adı ŞAHİNDERE olan ŞEHİTLER Tepesinde bulunmaktadır. Onbinden fazla şehidi kapsar. Buradaki sahra hastanesinin kalıntıları arasında bulunmaktadır.
SEDDÜLBAHİR CEPHANE ŞEHİTLİĞİ (3 KASIM ŞEHİTLİĞİ) :
3 KASIM 1914 Günü denizden yapılan bombardıman sırasında cepanelikteki barut ve top mermilerinin patlaması sonucu şehit olan 5 subay ve 81 er burada yatmaktadır.
SONOK ŞEHİTLİĞİ :
ALÇITEPE Köyünün 600 metre kadar kuzey batısındadır. Yüksekliği 3.80 metredir. İlk defa 1915 de harbin sonlarına doğru askeri birlikler tarafından tesis edilmiş, daha sonra bugünkü şekle getirilmiştir.
FEVZİ ÇAKMAK ANITI :
ALÇITEPE'den KEREVİZDERE'ye veya ESKİHİSARLIK (ABİDE) sırtalarına inen yolun tepeye yakın bir yerinde, üzerinde top mermisi kovanı olan 3 metrelik bir anıt bulunmaktadır. Bu yer TEMMUZ 1915'den itibaren 5 nci Kolordu Komutanlığı Mirliva (Tuğg.) Fevzi Paşa (Mareşal Fevzi ÇAKMAK) tarafından muharebe idare yeri olarak kullanılmıştır.
KİLİTBAHİR KALESİ :
1452 yılında Rumeli yakasında, Çimenlik kalesi ile beraber boğazın en dar bölümüne Fatih Sultan Mehmet tarafından inşa ettirilmiştir. 1551 yılında Kanuni döneminde tamirat görmüş ve daha sonra Sultan Abdülaziz tarafından restore edilerek toplarla takviye edilmiştir. Kalenin dış duvarı 4 m., iç kale duvarı 18 m., iç kale yüksekliği 30 m. dir. Çanakkale'ye denizden mesafesi 1200 m.dir.
57 NCİ ALAY ŞEHİTLİĞİ :
Kanlısırttan Conkbayırına giden yol "Lone Pine" anıtının önünden geçer, Merkeztepenin doğusundan Bomba Sırtına ve müteakiben şehitliğe ulaşır. Bu anıt, 52 subay, 515 er ve erbaştan oluşan ve tamamı şehit olan ünlü 57 nci Alayın anısına 1992 yılında yaptırılmıştır. 57 nci Alay bir semboldür; Çanakkale'de çarpışan 450.000 askerden, şehit olan 253.000 şehidin her biri 57 nci Alayın birer ferdidir.
YAHYA ÇAVUŞ ŞEHİTLİĞİ :
25 NİSAN 1915 sabahı Ertuğrul koyundan çıkartma yapan düşmanın 3 Alay kuvvetine 63 kişilik takımı ile karşı koyan Ezineli Yahya Çavuş, gün batana kadar kahramanca çarpışarak karşı koyar. Bu kahramanlarımız o bölgeyi savunan 26 ncı Alayın 3 ncü Tabur, 10 ncu Bölüğünün 1 nci Takımıdır. İşte bu şehitliğimiz o kahramanlarımızın gül bahçeleridir.
ANZAK ANIT VE MEZARLIĞI :
CONKBAYIRI'ndaki bu Yeni Zelanda (ANZAK) anıtı, AĞUSTOS 1915 başlarında ANZAK'ların buralara kadar ulaştıklarını belirtmek amacı ile 952 ölü adına dikilmiştir. Üzerinde 8 AĞUSTOS 1915 tarihi bulunmaktadır
FRANSIZ MEZARLIĞI :
Fransa başlangıçta ( 25 NİSAN 1915 tarihinde KUMKALE VE BEŞİGE bölgesine çıkarma harekatı icra etmiş, ancak buradaki kuvvetlerini geri çekmeyi müteakip SEDDÜLBAHİR bölgesine çıkarma harekatı icra etmiş, ancak buradaki kuvvetlerini geri çekmeyi müteakip SEDDÜLBAHİR bölgesinde İngiliz çıkarma birlikleri ile müştereken harekata katılmıştır.(1 nci, 2 nci ve 3 ncü Kirte Muharebeleri) Fransızlar mevcut kuvvetlerini Tümen ve Kolordu seviyesindeki birliklerle takviye etmişlerdir. Fransa Çanakkale Muharebeleri boyunca 47.000 civarında zayiat vermiştir. MORTO koyunun kuzelinde TOMBABAHÇE sırtlarındaki FRANSIZ mezarlığı, kimlikleri tespit edilebilen 120 Subay ve 2240 Erbaş ve Er için yapılmış ve mezar taşlarında "Fransa için öldüler" yazılmıştır. Ayrıca kimlikleri belirlenemeyen 12022 asker, beş adet toplu mezarlığa gömülüdür.
HELLES ANITI:
Yabancılar (Özellikle Avrupalı'lar) GELİBOLU Yarımadasının uç kısmına, yani SEDDÜLBAHİR bölgesine "HELLESPOINT" der. (Efsaneye göre; Kral ATHAMAS'ın kızı Helen, KAFKASYA'ya gitmek için altın postlu Koç sırtında boğazı geçerken denize düşüp boğulur ve buraya "Hellespoint" adı verilir.)
LONE PINE (Tek Çam) Anıt-Mezarlığı :
KANLISIRT üzerinde, 16 metre yüksekliğinde kilise şeklindeki bu Anıt-Mezarlık 4228 Avustralya ve 708 Y.Zelanda Harp ölüsünü temsil eder. mezarlıkta 499'nun kimliği belirlenemeyen toplam 1167 personel yatmaktadır.
Bu anıta "Tek Çam" denmesinin sebebi şudur: ANZAKLAR 6 AĞUSTOS 1915 günü çok kanlı muharebeler neticesinde bu sırtları ele geçirdiklerinde buralarda sadece bir tek çam ağacı ile karşılaşırlar. Çünkü Türkler, mevzi inşa etmek, gözetleme ve ateş sahası sahası sağlamak için ağaçları kesmişler ve tek çam bırakmışlardır. Şimdi burası yeşillik, ağaçlarla dolu bir beldedir. Ayrıca, Arıburnu muharebelerine katılmış bir askerin "Tek Çam" diye bestelediği şarkı İngiliz Ordusu tarafından dilden dile dolaşan sevilen bir şarkı haline gelmiş olduğu söylenir.